زنان و سندروم متابولیک

در نظر گرفتن عوامل مختلف خطر سندرم متابولیک ابزاری را در اختیار پزشکان قرار می دهد که به وسیله آن می توانند جمعیتی را که در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع 2 و افزایش مرگ و میر قلبی وعروقی هستند شناسایی کنند. بیماری قلبی عروقی علت اصلی مرگ و میر زنان  در جهان است. برای کاهش خطر بیماری های قلبی عروقی، تلاش ها بر اصلاح عوامل خطر متابولیک که سندرم متابولیک را تشکیل می دهند متمرکز شده است: چاقی شکمی، دیس لیپیدمی، عدم تحمل گلوکز و فشار خون بالا. علاوه بر این، به دلیل چندین شرایط خاص برای زنان، از جمله بارداری، سندرم تخمدان پلی کیستیک، استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری خوراکی و یائسگی، ملاحظات خاصی در رابطه با شناسایی عوامل خطر، اصلاح و مدیریت بالینی وجود دارد. این مقاله مروری بر مسائل تشخیصی و درمانی ارائه می‌کند که پزشکان باید هنگام مراقبت از زنان در معرض خطر ابتلا یا تشخیص سندرم متابولیک در نظر بگیرند. سندرم متابولیک ترکیبی از عوامل خطر از جمله چاقی شکمی، دیس لیپیدمی، عدم تحمل گلوکز و فشار خون بالا است.

خوشه‌بندی این عوامل اغلب به جرالد ریون نسبت داده می‌شود که اصطلاح (سندرم X )را در سال 1988 رایج کرد. ابزاری را در اختیار پزشکان قرار می دهد که به وسیله آن می توانند بخش قابل توجهی از جمعیت را که در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع 2 و همچنین افزایش عوارض قلبی عروقی و مرگ و میر هستند، شناسایی کنند. محققان ، مطالعات سندرم متابولیک را با افزایش خطر ابتلا به  بیماری های قلبی عروقی مرتبط دانسته‌اند و نشان داده‌اند که این خطر در بین زنان حتی بیشتر از مردان است.

علاوه بر تفاوت های جنسیتی در شیوع سندرم متابولیک و خطر بیماری های قلبی عروقی (CVD)، مسائل مربوط به جنسیت خاص نیز در سندرم متابولیک وجود دارد. این مقاله 7 مورد از عوامل سندرم متابولیک را که مختص زنان است بررسی می کند: بارداری، شیردهی، دیابت بارداری (GDM)، پره اکلامپسی، سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)، داروهای ضد بارداری هورمونی، و یائسگی.

از آنجایی که آستانه های طبیعی برای برخی از مولفه ها بر اساس جنسیت متفاوت است و در هر جزء مسائل مربوط به جنسیت وجود دارد، پزشک باید این مسائل را برای پیشگیری یا مدیریت موفقیت آمیز سندرم در زنان در نظر بگیرد.

مولفه های سندرم متابولیک در زنان

اگرچه مؤلفه‌های فردی که سندرم متابولیک را تعریف می‌کنند در زنان و مردان یکسان است، تفاوت‌های جنسیتی در نحوه بروز این مؤلفه‌ها در زنان و همچنین تأثیر آنها بر خطر بیماری های قلبی و عروقی در زنان وجود دارد .

چاقی مرکزی

■ شیوع چاقی شدید در زنان نسبت به مردان افزایش یافته است.

■ افزایش دور کمر در زنان خطر ابتلا به سندرم متابولیک را به میزان بیشتری نسبت به مردان افزایش می دهد.

دیس لیپیدمی

■ افزایش سطح تری گلیسیرید تأثیر بیشتری بر خطر بیماری عروق کرونر در زنان نسبت به مردان دارد، به ویژه هنگامی که با سطوح پایین HDL همراه باشد.

فشارخون

■ نارسایی احتقانی قلب به عنوان پیامد فشار خون بالا در زنان بیشتر از مردان دیده می شود.

■ فشار خون در زنان بیشتر از مردان گزارش شده است.

هایپرگلیسمی

■ سطح گلوکز معمولاً بیشتر از گلوکز خون ناشتا در زنان افزایش می یابد.

دورکمر

اگرچه چاقی از نظر بالینی با BMI تعریف می‌شود، داده‌ها نشان می‌دهند که بازتاب دقیق‌تر خطر متابولیک واقعی، چاقی مرکزی است که از نظر بالینی با اندازه‌گیری دور کمر ارزیابی می‌شود. سندرم متابولیک با اندازه دور کمر بیشتر از 102 سانتی متر در مردان و 88 سانتی متر در زنان با معیار مشخص می شود.

دیس لیپیدمی

زنان در مقایسه با مردان در معرض خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر مرتبط با دیس لیپیدمی هستند. این دیس لیپیدمی با سطوح پایین کلسترول HDL، اندازه ذرات کوچک کلسترول LDL، و سطوح بالای تری گلیسیرید مشخص می شود. در نتیجه، زنان پیش از یائسگی کمتر از معیار HDL برای تشخیص سندرم متابولیک برخوردار هستند. اگرچه سطح تری گلیسیرید با بیماری عروق کرونر مرتبط است و با افزایش سن در مردان و زنان افزایش می یابد، اما این افزایش در مردان بیشتر از زنان است. با این حال، افزایش سطح تری گلیسیرید تأثیر بیشتری بر خطر بیماری عروق کرونر در زنان نسبت به مردان دارد، به ویژه در شرایط پایین HDL.

فشارخون

فشار خون بالا خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر قلب، سکته مغزی و بیماری کلیوی را در زنان مانند مردان افزایش می دهد. با این حال، نارسایی احتقانی قلب بیشتر به عنوان پیامد فشار خون بالا در زنان دیده می شود، حتی پس از تطبیق با سایر عوامل خطر. شیوع فشار خون بالا با افزایش سن در زنان و مردان افزایش می یابد. در سنین پایین‌تر، شیوع فشار خون در مردان بیشتر از زنان است، اما پس از یائسگی، شیوع فشار خون در زنان بیشتر از مردان است.

نشان داده شده است که “پرفشاری خون ” (فشار خون بالا در مطب پزشک اما نه با نظارت 24 ساعته) باعث افزایش خطر بیماری ها ی قلبی و عروقی می شود و در زنان شایع تر از مردان گزارش شده است. در نتیجه، این ممکن است به شیوع بیشتر تشخیص سندرم متابولیک در زنان با در نظر گرفتن معیار فشار خون. علاوه بر این، نمایه همودینامیک شاخص قلبی بالاتر (معیار میزان خونی که در یک دقیقه از قلب خارج می‌شود) و ضربان قلب با مقاومت محیطی کمتر مشخصه زنان پرفشاری خون در مقایسه با مردان پرفشاری خون است.

عوامل خطر منحصر به فرد سندرم متابولیک در زنان

■بارداری

■ شیردهی

■ دیابت بارداری

■پره اگلامپسی

■ سندرم تخمدان پلی کیستیک

■داروهای ضد بارداری هورمونی

■ یائسگی

بارداری

بارداری نقش مهمی در افزایش وزن در زنان دارد. داده‌ها نشان می‌دهد که 42 درصد از زنان بیش از مقدار توصیه‌شده توسط پزشکان در دوران بارداری اضافه وزن پیدا می‌کنند. زنانی که در 6 ماه پس از زایمان وزن حاملگی خود را حفظ کردند، در پیگیری 10 ساله 8.3 کیلوگرم وزن بیشتری داشتند، در حالی که زنانی که وزن بارداری خود را از دست دادند، 2.4 کیلوگرم وزن بیشتری داشتند. این داده ها نشان می دهد که زنان چندزا ممکن است در معرض افزایش خطر چاقی و متعاقباً سندرم متابولیک باشند.

شیردهی

شیردهی می تواندخطر ابتلا به سندرم متابولیک را در زنان کاهش دهد. نسبت شانس ابتلا به سندرم متابولیک در بین زنان با سابقه شیردهی بیش از یک ماه در مقایسه با زنانی که کمتر از یک ماه با شیر مادر تغذیه نکرده بودند، 22% کاهش یافت. بررسی زنان پس از زایمان در دو گروه بزرگ، نشان داد که افزایش مدت شیردهی با کاهش خطر ابتلا به دیابت 2 مرتبط است. برای هر سال شیردهی اضافی، 15% خطر ابتلا به دیابت را کاهش داده است. این نتایج پس از تعدیل متغیرهای مرتبط با ابتلا به دیابت نوع دوم، مانند سابقه خانوادگی دیابت، رژیم غذایی، ورزش و BMI قابل توجه باقی ماندند.

دیابت بارداری

در صورت دارا بودن شرایط زیر، در معرض ابتلا به دیابت بارداری قرار دارید:

• بالای 25 سال سن دارید.
•  فشارخون بالا دارید.
• سابقه خانوادگی دیابت دارید.
• قبل از بارداری اضافه وزن داشته‌اید.
• در حین بارداری بیش از حد طبیعی وزن اضافه کرده‌اید.
• بارداری شما چندقلویی است.
• قبلاً نوزادی با وزن بیش از 3 کیلو به دنیا آورده‌اید.
• در گذشته دیابت بارداری داشته‌اید.
• سقط جنین یا مرده‌زایی بدون دلیل داشته‌اید.
• …. 

تقریباً 7 درصد از تمام حاملگی ها با دیابت بارداری همراه است که به عنوان عدم تحمل گلوکز با شروع یا اولین تشخیص در دوران بارداری تعریف می شود. حاملگی که با دیابت بارداری پیچیده شده باشد، خطر بیشتری برای عدم تحمل گلوکز ، دیابت و همچنین سندرم متابولیک دارد.

پره اکلامپسی

پره اکلامپسی تقریباً 5 درصد از بارداری ها را پیچیده می کند. طبق کارگروه برنامه ملی آموزش فشار خون بالا، پره اکلامپسی به فشار خون سیستولیک حداقل 140 میلی‌متر جیوه و/یا فشار خون دیاستولیک حداقل 90 میلی‌متر جیوه در حداقل دو نوبت با فاصله حداقل 6 ساعت و همراه با فشار خون حداقل 90 میلی‌متر جیوه تعریف می‌شود. پروتئینوری بعد از هفته بیستم بارداری در زنانی که قبل از بارداری دارای فشار خون طبیعی هستند.

افزایش BMI قبل از بارداری یک عامل خطر مهم برای پره اکلامپسی است. مشاهده کرد که خطر پره اکلامپسی به ازای هر 5-7 واحد افزایش BMI قبل از بارداری دو برابر می شود. زنان با سطوح گلوکز، انسولین و تری گلیسیرید بالا بیشتر در معرض ابتلا به پره اکلامپسی هستند؛ علاوه بر این، زنان با سابقه پره اکلامپسی مقاومت به انسولین بیشتری دارند و افزایش بروز فشار خون بالا زمانی که چندین سال پس از زایمان بررسی شد.

سندرم تخمدان پلی کیستیک

سندرم تخمدان پلی کیستیک 6 تا 7 درصد از زنان یائسه را تحت تأثیر قرار می دهد که تخمین ها بر اساس قومیت و تأثیرات محیطی متفاوت است. و حذف سایر اختلالات پزشکی که ممکن است تظاهرات مشابهی داشته باشند. PCOS 50-48 ویژگی های بسیاری شبیه به سندرم متابولیک دارد. در واقع، شیوع سندرم متابولیک در PCOS تقریباً 43 تا 47 درصد است که حتی پس از تنظیم BMI، دو برابر بیشتر از شیوع در جمعیت عمومی هم سن و سال است. ویژگی های PCOS، چاقی جزء کلیدی آسیب شناسی مرتبط با PCOS است.

داروهای ضد بارداری هورمونی

افزایش وزن اغلب به عنوان یک عارضه جانبی از داروهای ضد بارداری خوراکی ترکیبی تلقی می شود، اما علت و معلولی آن ثابت نشده است. چسب پوستی و افزایش وزن. قرص های ضد بارداری خوراکی ترکیبی می توانند حساسیت به انسولین و تحمل گلوکز را کاهش دهند،  بر سطح لیپوپروتئین تأثیر بگذارندو فشار خون را افزایش دهند. با این حال، با فشار خون بالا همراه است و حتی ممکن است باعث کاهش فشار خون شود.

یائسگی

اگرچه BMI با افزایش سن افزایش می یابد، اما به نظر نمی رسد که یائسگی نقش مهمی در این افزایش داشته باشد. با این حال، یائسگی باعث تغییر در توزیع چربی بدن برای افزایش چاقی مرکزی و متعاقباً افزایش احتمال برآورده شدن معیارهای سندرم متابولیک می شود. در یک مطالعه کمکی به مطالعه سلامت زنان )، مشخص شد که فعالیت بدنی منظم تمایل به افزایش وزن و تغییرات نامطلوب در ترکیب بدن و توزیع چربی را که همراه با پیری و یائسگی است، کاهش می‌دهد.

مقاومت به انسولین با افزایش سن و با افزایش چاقی شکمی افزایش می‌یابد، اما مشخص نیست که آیا یائسگی به خودی خود این افزایش را تعدیل می‌کند یا خیر. درمان با استروژن های خوراکی باعث افزایش سطح HDL می شود، استفاده از استروژن برای کاهش خطر CVD در زنان یائسه در زمانی که برای پیشگیری اولیه 68 یا ثانویه استفاده می شود، نشان داده نشده است.

گزینه های درمانی برای سندرم متابولیک

AHA اخیراً دستورالعمل‌هایی را برای پیشگیری از CVD در زنان منتشر کرده است. بر اساس این دستورالعمل‌ها، مداخلات سبک زندگی باید شامل ترک سیگار، کنترل رژیم غذایی و ورزش انجام شود. مداخلات با هدف عوامل خطر اصلی، از جمله فشار خون بالا، دیس لیپیدمی، و دیابت، نیز در این دستورالعمل ها به تفصیل آمده است. داده های NHS نشان داد که رژیم غذایی سالم و وزن بدن، و ورزش منظم با کاهش خطر CVD به میزان 82% در ارتباط است.

بیشتر بخوانید: گلوکوبر داروی بهبود سندرم متابولیک گلوکوبر

توصیه‌های راهنما که اهمیت ویژه‌ای برای زنان دارند، تاکید می‌کنند که درمان جایگزین استروژن نباید برای پیشگیری اولیه یا ثانویه از بیماری های قلبی عروقی استفاده شود. علاوه بر این، آسپرین برای زنان کمتر از 65 سال با “خطر کم” بیماری های قلبی عروقی توصیه نمی شود. در مقابل، مردان در این گروه سنی از آسپرین سود می برند.

توصیه های غذایی برای پیشگیری و درمان سندرم متابولیک شامل مصرف کم چربی های اشباع و غیر اشباع است. مصرف متعادل کربوهیدرات با اولویت منابع غذایی با فیبر، میوه و سبزیجات بالا؛ توصیه‌های فعالیت بدنی برای سندرم متابولیک، از جمله ارزیابی قبل از ورزش و نحوه تجویز و نظارت بهینه رژیم‌های ورزشی برای بیماران مبتلا به سندرم متابولیک که شامل حجم ورزش و همچنین هوازی یا مقاومتی بودن ان ، در دسترس است. علاوه بر این، توصیه هایی برای رژیم غذایی، ورزش، و کاهش وزن اولیه 7 تا 10 درصد وزن پایه توسط AHA ارائه شده است.

زنان مبتلا به PCOS یا با سابقه GDM یا پره اکلامپسی نیز ممکن است به مداخلاتی برای هدف قرار دادن سندرم متابولیک نیاز داشته باشند. علاوه بر این، در تجویز داروها برای درمان اجزای سندرم متابولیک باید هوشیاری خاصی به زنان در سنین باروری داده شود. استفاده از مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین در دوران بارداری با افزایش خطر نقایص مادرزادی و نارسایی کلیه نوزادان همراه بوده است. استفاده از استاتین درمانی برای استفاده در بارداری و حتی در دوران بارداری منع شده است.

نتیجه گیری

بیماری های قلبی عروقی یکی از علل مهم مرگ و میر در زنان است. عوامل خطر متابولیک، مانند آنهایی که در سندرم متابولیک دسته بندی شده اند، شناسایی شده اند و در تلاش برای کاهش خطر ابتلا به CVD هستند. علاوه بر این، تعداد زیادی از این عوامل خطر در زنان دارای میزان شیوع متفاوتی در مقایسه با مردان هستند و می‌توانند تحت تأثیر شرایط خاص زنان مانند بارداری، درمان خوراکی پیشگیری از بارداری و یائسگی قرار گیرند. در نتیجه، پزشکان با این چالش روبرو هستند که نه تنها قادر به تشخیص، بلکه مداخله مناسب در این تنظیمات مختلف برای کاهش خطر CVD در بین زنان هستند. اگرچه مداخلات سبک زندگی باید برای همه مفید باشد، پزشکان باید از نگرانی‌های درمان دارویی برای زنان در سنین باروری آگاه باشند.

■ پزشکان در هنگام بررسی پیشگیری و مدیریت سندرم متابولیک در زنان باید از مسائل بالینی خاص زنان مانند بارداری و عوارض آن، شیردهی، سندرم تخمدان پلی کیستیک، استفاده از داروهای ضد بارداری هورمونی و یائسگی آگاه باشند.

9. Guzder RN, et al. Impact of metabolic syndrome criteria on cardiovascular disease risk in people with newly diagnosed type 2 diabetes. Diabetologia. 2006;49:49–55. [PubMed] [Google Scholar]

10. Sarafidis PA, et al. Gender disparity in outcomes of care and management for diabetes and the metabolic syndrome. Curr Diab Rep. 2006;6:219–224. [PubMed] [Google Scholar]

Li C, et al. Increasing trends in waist circumference and abdominal obesity among US adults. Obesity (Silver Spring) 2007;15:216–224. [PubMed] [Google Scholar]

Ogden CL, et al. Prevalence of overweight and obesity in the United States, 1999–2004. JAMA. 2006;295:1549–1555. [PubMed] [Google Scholar]