آب سیاه یا گلوکوم (glaucoma) یک اصطلاح کلی است که برای توصیف گروهی از اختلالات چشمی که به عصب بینایی آسیب می‌رسانند، استفاده می‌شود. بیماری آب سیاه شایع‌ترین شکل آسیب عصب بینایی است که منجر به از دست دادن بینایی می‌شود. در بیشتر موارد، مایع در قسمت جلویی چشم جمع می‌شود. این مایع اضافی به چشم فشار می‌آورد و به تدریج به عصب بینایی آسیب می‌رساند. به فشار داخل چشم (IOP) یا فشار چشم گفته می‌شود. برخی از افراد فشار چشم طبیعی دارند و همچنان به گلوکوم مبتلا می‌شوند. آب سیاه درمان نشده و یا کنترل نشده می‌تواند منجر به از دست دادن بینایی و کوری دائمی و غیرقابل برگشت شود. بیشتر مردم در هردو چشم دچار گلوکوم می‌شوند؛ اگر چه این بیماری در ابتدا ممکن است در یک چشم بدتر شود. در آب سیاه با زاویه باز معمولا یک چشم بیشتر از دیگری دچار آسیب متوسط یا شدید است. افراد مبتلا به گلوکوم با زاویه بسته در یک چشم، 40 تا 80 درصد احتمال دارد که در طی 5 تا 10 سال به همان نوع گلوکوم در چشم دیگر مبتلا شوند.
ما را در اینستاگرام دنبال کنید!
آب سیاه چقدر شایع است؟
بیماری آب سیاه یک مشکل شایع چشم مرتبط با افزایش سن است. در سطح جهانی، گلوکوم دومین عامل اصلی نابینایی پس از آب مروارید است.
انواع آب سیاه
انواع مختلفی از بیماری گلوکوم وجود دارد که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
آب سیاه با زاویه باز (Open-angle glaucoma)
این نوع شایع‌ترین نوع بیماری آب سیاه است. این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که در کانال‌های سیستم تخلیه مایع چشم، مقاومت ایجاد می‌شود. در طی ماه‌ها و سال‌ها، تجمع مایعات در چشم می‌تواند به عصب بینایی فشار وارد کند. این بیماری ممکن است برای سال‌ها مورد توجه قرار نگیرد؛ زیرا اکثر افراد هیچگونه علائمی ندارند.
آب سیاه با زاویه بسته (Closed-angle glaucoma)
این نوع نادر آب سیاه که به آن گلوکوم زاویه بسته یا زاویه باریک نیز گفته می‌شود، اغلب به طور ناگهانی و حاد بروز می‌کند. زمانی اتفاق می‌افتد که زاویه بین عنبیه و قرنیه خیلی باریک باشد. ممکن است زمانی اتفاق بیفتد که مردمک چشم تغییر کند و خیلی سریع بزرگ (گشاد) شود. این اتفاق کانال‌های سیستم تخلیه مایعات چشم را مسدود می‌کند و مانع از خروج مایعات آبی از چشم می‌شود. این مسئله باعث افزایش فشار چشم می‌شود. علائم مثل درد چشم و سردرد می‌تواند شدید باشد و نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد.
آب سیاه با فشار طبیعی (Normal-tension glaucoma)
نام دیگر این نوع، آب سیاه با فشار طبیعی یا فشار پایین است. این نوع گلوکوم بیشتر در میان افراد آسیایی تبار یا آسیایی آمریکایی دیده می‌شود. از هر 3 نفر، 1 نفر دچار آسیب به عصب بینایی می‌شوند؛ حتی زمانی که فشار چشم طبیعی است یا خیلی زیاد نیست. کارشناسان درباره علت ایجاد گلوکوم با فشار طبیعی مطمئن نیستند.
گلوکوم مادرزادی (Congenital glaucoma)
برخی از نوزادان با نقص سیستم تخلیه مایعات چشم به دنیا می‌آیند که به درستی در رحم شکل نگرفته است. پزشک ممکن است علائم آب سیاه را در بدو تولد تشخیص دهد و یا ممکن است در دوران کودکی علائم قابل تشخیص باشند. نام دیگر این نوع آب سیاه، گلوکوم دوران کودکی یا نوزادی است.
علائم آب سیاه چیست؟
شاید برای افراد این سوال پیش بیاید که علائم اولیه و هشداردهنده گلوکوم چیست؟ مشکل این است که برای برخی از انواع گلوکوم، هیچ علامت هشداردهنده اولیه وجود ندارد و تغییرات در بینایی می‌تواند به تدریج اتفاق بیفتد. از آنجایی که بسیاری از افراد مبتلا به گلوکوم زاویه باز علائم قابل توجهی ندارند، انجام معاینات معمول چشم برای تشخیص این بیماری در مراحل اولیه بسیار مهم است. آسیب آب سیاه برگشت ناپذیر است؛ بنابراین برای جلوگیری از نابینایی نیاز به تشخیص و درمان به موقع است. گلوکوم با زاویه بسته علائم شدیدتری دارد که به طور ناگهانی ظاهر می‌شوند. برخی از علائم آب سیاه شامل موارد زیر است.
- درد یا فشار چشم
- سردرد
- هاله‌های رنگین‌کمانی در اطراف چراغ‌ها
- دید کم، تاری دید، باریک شدن دید (دید تونلی) یا نقاط کور
- تهوع و استفراغ
- قرمزی چشم
چه چیزی باعث آب سیاه می‌شود؟
گلوکوم می‌تواند بدون هیچ دلیلی رخ دهد؛ اما عوامل زیادی می‌توانند بر آن تاثیر بگذارند. مهم‌ترین این عوامل فشار داخل چشم است. چشم‌ها به طور طبیعی مایع زلالیه تولید می‌کنند که آن‌ها را تغذیه می‌کند. این مایع از مردمک چشم به جلوی چشم جریان می‌یابد. در یک چشم سالم، مایع از طریق کانال‌های سیستم تخلیه مایعات چشم که دربین عنبیه و قرنیه وجود دارد، خارج می‌شود. هنگام ابتلا به آب سیاه، مقاومت در کانال‌های زهکشی افزایش می‌یابد. مایع جایی برای رفتن ندارد، بنابراین در چشم جمع می‌شود. این مایع اضافی به چشم فشار می‌آورد. در نهایت، این افزایش فشار چشم می‌تواند به عصب بینایی آسیب برساند و منجر به گلوکوم شود.
عوامل خطر ابتلا به آب سیاه چیست؟
گلوکوم می‌تواند هر کسی را درگیر کند، اما با افزایش سن این خطر افزایش می‌یابد. افرادی که سیاه‌پوست و اسپانیایی‌تبار هستند بسیار بیشتر از سایر گروه‌های قومی به گلوکوم مبتلا می‌شوند و در سنین پایین به این بیماری مبتلا می‌شوند. جمعیت‌های آسیایی و اینوئیت‌ها نیز بیشتر مستعد ابتلا به گلوکوم زاویه بسته هستند. افرادی که دیابت دارند، دو برابر بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به بیماری آب سیاه هستند. برخی از عوامل خطر بیماری آب سیاه شامل موارد زیر است.
- سابقه خانوادگی آب سیاه
- دوربینی (برای گلوکوم با زاویه بسته)
- فشار خون بالا و فشارخون پایین
- استفاده طولانی مدت از کورتیکواستروئیدها
- نزدیک بینی (برای گلوکوم با زاویه باز)
- آسیب یا جراحی قبلی چشم
بیشتر بدانید: 10 ماده غذایی مفید برای سلامت چشم!
آب سیاه چگونه تشخیص داده می‌شود؟
ممکن است فرد مبتلا به گلوکوم از بیماری خود اطلاع نداشته باشد. به همین دلیل است که معاینه منظم چشم برای بررسی ابتلا به آب سیاه و سایر مشکلات چشمی مهم است. معاینه چشم می‌تواند سلامت بینایی و کاهش بینایی را ارزیابی کند. برای بررسی آب سیاه، چشم‌پزشک ممکن است یک یا چند مورد از آزمایشات بدون درد زیر را انجام دهد.
- معاینه عصب بینایی پشت چشم با اتساع چشم و گشاد شدن مردمک‌ها
- گونیوسکوپی برای بررسی زاویه تلاقی عنبیه و قرنیه
- توموگرافی انسجام نوری (OCT) برای بررسی
- تغییرات در عصب بینایی که ممکن است نشان‌دهنده گلوکوم باشد
- تست فشار چشم (تونومتری) برای اندازه‌گیری فشار چشم
- پاکی متری برای اندازه‌گیری ضخامت قرنیه
- معاینه لامپ شکاف برای بررسی داخل چشم با یک میکروسکپ مخصوص به نام لامپ شکاف
- بررسی از دست دادن بینایی با تست حدت بینایی یا نمودار چشم
- آزمایش میدان بینایی (محیط سنجی) برای بررسی تغییرات در دید محیطی (توانایی دیدن چیزها به پهلو)
آب سیاه چگونه مدیریت یا درمان می‌شود؟
گلوکوم درمان نشده می‌تواند منجر به پیشرفت بیماری و از دست دادن بینایی دائمی و کوری شود. درمان‌ها می‌توانند کاهش دید اضافی را کاهش دهند، اما نمی‌توانند بینایی از دست رفته را بازیابی کنند. اگر درد چشم، سردرد شدید یا مشکلات بینایی دارید، فوراً به چشم‌پزشک مراجعه کنید.
داروهایی برای درمان آب سیاه
بسیاری از انواع قطره‌های چشمی می‌توانند گلوکوم را درمان کنند. برخی از آن‌ها مایعات را کاهش می‌دهند و تخلیه مایعات را برای بهبود فشار چشم افزایش می‌دهند. از آن جایی که گلوکوم یک بیماری مادام‌العمر است، ممکن است نیاز به استفاده روزانه از قطره چشم برای تمام عمر داشته باشید. ممکن است مجبور شوید آن‌ها را بیش از یک بار در روز استفاده کنید.
لیزر درمانی برای آب سیاه
در این روش درمانی، چشم‌پزشک از لیزر (پرتوی قوی نور) برای کمک به بهبود تخلیه مایع از چشم استفاده می‌کند. پزشک ممکن است به جای قطره یا علاوه بر قطره چشم، لیزر را به عنوان یک درمان خط اول پیشنهاد کند. انجام لیزر درمانی ممکن است به طور کامل جایگزین استفاده از قطره‌های چشمی نشود. نتایج حاصل از لیزر درمانی متفاوت است، اما در برخی موارد می‌تواند سال‌ها باقی بماند. چشم‌پزشک ممکن است بتواند برخی از انواع لیزر درمانی را تکرار کند.
جراحی برای درمان آب سیاه
یکی از روش‌های درمان آب سیاه، جراحی برای کمک به کاهش فشار داخلی چشم است. این روش تهاجمی‌تر است، اما می‌تواند کنترل فشار چشم را بهتر و سریع‌تر از قطره یا لیزر انجام دهد. جراحی می‌تواند به کاهش بینایی کمک کند، اما نمی‌تواند بینایی از دست رفته را بازیابی کند یا گلوکوم را درمان کند. انواع زیادی از جراحی ها برای گلوکوم وجود دارد و بسته به نوع و شدت خاص، چشم‌پزشک ممکن است یکی را بر دیگری انتخاب کند. به عنوان مثال، جراحی سنتی وجود دارد که شامل بریدن چشم است و جراحی گلوکوم با حداقل تهاجم موسوم به (MIGS) است. انواع مختلفی از روش‌های MIGS موجود است؛ از جمله انواع مختلف استنت یا دستگاه‌هایی که برای بهبود خروج مایع از چشم شما استفاده می‌شوند. روش‌های MIGS معمولاً زمان کمتری برای انجام و زمان بهبودی سریع‌تر با خطرات بالقوه کمتر نسبت به جراحی‌های سنتی گلوکوم دارند. انواع جراحی‌های موجود برای گلوکوم، به ویژه روش‌های کمتر تهاجمی MIGS، همچنان در حال گسترش و تکامل هستند.