گزارشی از کمبود واکسن پیشگیری از ابتلا به اچ‌پی‌وی و برنامه وزارت بهداشت برای گنجاندن این واکسن در برنامه ملی واکسیناسیون
آمارها درباره میزان ابتلا به اچ‌پی‌وی محرمانه است درحالی‌که گفته می‌شود از هر ۱۰ نفر ۸ نفر به این ویروس مبتلا هستند. داروخانه‌داران از کمبود واکسن گارداسیل خبر می‌دهند، درحالی‌که این واکسن‌ها به وفور در مطب‌های خصوصی و بازار آزاد پیدا می‌شود؛ از ۶ تا ۱۶ میلیون تومان.
گزارش‌ها عددی را نشان نمی‌دهند. پزشکان طفره می‌روند و وزارت بهداشت تاکید می‌کند که آماری ندارد؛ آمار ابتلا به اچ‌پی‌وی. از آن طرف اما داروخانه‌ها هرروز با متقاضیان واکسن مواجه‌اند. هر داروخانه، تنها چند عدد سهم دارد و همان‌ها هم با دو مراجعه و خرید سه‌دوز تمام می‌شود.
داروخانه‌داران از کمبود واکسن گارداسیل خبر می‌دهند، درحالی‌که این واکسن‌ها به وفور در مطب‌های خصوصی و بازار آزاد پیدا می‌شود؛ از 6 تا 16 میلیون تومان. در برخی مراکز رسمی هم واکسن گارداسیل 4 ظرفیتی را با نرخ 4 میلیون و 750 هزار تومان و 9 ظرفیتی را 9 میلیون و 500 تا 18 میلیون تومان خریدوفروش می‌کنند.
یش از این معاون بهداشت وزارت بهداشت گفته بود که تبلیغات واکسن اچ‌پی‌وی در فضای مجازی کلاهبرداری است و این وزارتخانه آن را تایید نمی‌کند. او این را هم گفته بود که درحال‌حاضر تزریق عمومی این واکسن در دستور کار وزارت بهداشت قرار ندارد و این واکسن تنها برای پیشگیری از سرطان دهانه رحم موثر است. همین مسئول اما در شانزدهم آذرماه امسال، در یک نشست خبری شرکت کرد و گفت که وزارت بهداشت در حال جمع‌آوری داده‌ها برای تصمیم‌گیری درباره گنجاندن واکسن اچ‌پی‌وی در برنامه ملی واکسیناسیون است.
این بار اولی بود که وزارت بهداشت ماجرای شیوع اچ‌پی‌وی و ضرورت تزریق واکسن را تایید می‌کرد. همین مسئول اعلام کرد که در صورت تأیید مصوبات کمیته توسط وزیر بهداشت، اقدامات بعدی جهت ورود واکسن به برنامه کشوری آغاز می‌شود. به گفته او، واکسن دوظرفیتی HPV در داخل کشور تولید شده که حاوی زیرگونه‌های 16 و 18 بیماری است که عامل بسیاری از سرطان‌های وابسته به این ویروس هستند و این واکسن می‌تواند فرد را در مقابل سرطان‌های وابسته به این ویروس ایمن کند، اما این واکسن فاقد اثربخشی لازم علیه ژنوتیپ‌های 6 و 11 است که بیشترین علت بروز زگیل‌های تناسلی هستند.
شیوع بالا ویروس و انکار وزارت بهداشت
با اینکه وزارت بهداشت هیچ‌وقت آمار دقیقی از میزان شیوع اچ‌پی‌وی اعلام نکرده اما آمارهای غیررسمی نشان می‌دهد که حدود 7 تا 9 درصد از جمعیت عمومی و بالغ کشور، به یکی از انواع پرخطر ویروس اچ‌پی‌وی آلوده هستند. بیشترین نوع شایع ویروس شامل همان نوع 16 و 18 است که ارتباط مستقیمی با سرطان دهانه رحم دارند. اعلام می‌شود که حدود 60 تا 90 درصد افراد به یکی از انواع پرخطر اچ‌پی‌وی مبتلا هستند.
داروخانه‌داران و کسانی که در حوزه دارو فعالیت می‌کنند، معتقدند که باتوجه به قیمت این واکسن، ایران نمی‌تواند آن را وارد واکسیناسیون سراسری کند، مگر اینکه بخواهد از نوع ایرانی آن استفاده کند. سعید بوربور که کارشناس دارویی است و خودش هم داروخانه‌دار است، می‌گوید که در حال حاضر نوع آمریکایی این واکسن با بیشترین استقبال مواجه است.
واکسن دوگانه ایرانی این ویروس که در بازار وجود دارد، کمتر مورد تقاضاست و مراجعه‌کنندگان اعتماد زیادی به آن ندارند؛ مگر اینکه خود وزارت بهداشت بخواهد این واکسن را در شبکه بهداشت به‌صورت رایگان تزریق کند. بیشتر افراد به‌دنبال نوع آمریکایی این واکسن هستند. واکسن آمریکایی 9 گانه، برای افرادی که مبتلا به این ویروس شده‌اند هم کارایی دارد و تا 15 درصد تاثیر دارد. برای افراد مبتلا، واکسن‌های دوظرفیتی فایده چندانی ندارد، آنها برای پیشگیری مفید هستند.
به گفته بوربور، از زمانی‌که این بیماری در کشور شایع‌تر شد و از آن طرف هم مشکلات ارز وجود دارد، به‌دلیل تقاضای بالا، این واکسن با کمبود مواجه شده است: «به‌جرأت می‌توانم بگویم که طی دو، سه سال اخیر، میزان تقاضا برای خرید این واکسن 40 تا 50 درصد بیشتر شده است، خیلی‌ها به دنبال این واکسن هستند.» او ادامه می‌دهد: «در ابتدا سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده بود که این واکسن برای افراد 10-9 سال تا 26-25سال کارایی دارد، اما بعداً بررسی‌ها نشان داد که افراد 45-40 سال هم می‌توانند آن را تزریق کنند. به همین دلیل هم تقاضا برای مصرف آن بیشتر شد.
نمی‌توان گفت که چند درصد مبتلا به این ویروس هستند، اما آنطور که مشاهده می‌شود در افراد جوان، 28-27 ساله شیوع بالایی دارد.» به گفته بوربور، در زمینه تزریق این واکسن‌ها اطلاع‌رسانی درستی نمی‌شود. برخی افراد مراجعه می‌کنند و با وجود سن بالا و فعالیت جنسی محدود تقاضای واکسن می‌کنند، با این توضیح که برای ایمنی بدن خوب است. درحالی‌که شاید اصلاً نیازی نداشته باشند: «توزیع این واکسن در داروخانه‌ها محدود است. تعدادی از داروخانه‌ها با روابطی که دارند، سهمیه بیشتری می‌گیرند، هرچند خیلی از آنها به دست مصرف‌کننده نمی‌رسد و سر از بازار آزاد در می‌آورد.»
نکته مورد توجه این کارشناس دارو، پنهان‌کاری است؛ هم از سوی مسئولان هم از سوی افراد به یکدیگر: «همین پنهان‌کاری‌ها منجر به انفجار این ویروس در جامعه شد. این مسئله بیشتر از همه به زنان آسیب می‌زند. چراکه آنها در معرض ابتلا به سرطان دهانه رحم هستند و اگر جلویش را نگیرند، در آینده باید هزینه‌های خیلی بیشتری کنند.» او می‌گوید افرادی که مبتلا به این ویروس هستند، مکمل‌ها و پمادهایی هم برایشان تجویز می‌شود؛ پمادهای موضعی که برای زگیل تناسلی موثر است و اغلب برای مردان استفاده می‌شود.
7 نفر از 10 نفر، اچ‌پی‌وی مثبت دارند
زهرا مرزبان‌راد، جراح و متخصص زنان، دارای فلوشیپ انکولوژی و عضو انجمن پاپیلومای ایران ـ HPV ـ است و وضعیت شیوع اچ‌پی‌وی در کشور را نگران‌کننده می‌داند: «تقریباً می‌توان گفت که از هر 10 مراجعه‌کننده، اچ‌پی‌وی هفت نفر مثبت است. باید به همه بگویند که این واکسن را تزریق کنند. در وضعیت مناسبی به‌سر نمی‌بریم، روابط متعدد شده، شرکای جنسی به هم تعهد ندارند و همین مسئله شیوع را بیشتر می‌کند. باید به کودکان و نوجوانان آموزش داده شود که رفتارهای جنسی با چه بیماری‌هایی ممکن است همراه باشد. اما متاسفانه این اتفاق نمی‌افتد.»
آنطور که متخصصان بیماری‌های زنان می‌گویند، اچ‌پی‌وی جزو فهرست غربالگری‌های دنیا به حساب نمی‌آید، چراکه وقتی درباره یک غربالگری صحبت می‌شود، باید ارزان، آسان و در دسترس باشد. در ایران انجام تست اچ‌پی‌وی، دو میلیون و 400 هزار تومان است و مراجعه‌کننده وقتی متوجه قیمت می‌شود، می‌گوید گران است و نمی‌خواهد. برخی از بیمه‌های تکمیلی این آزمایش را پوشش می‌دهند اما بیمه‌های عمومی، خیر. واکسن اچ‌پی‌وی ارزان نیست اما مرزبان‌راد می‌گوید که نوع ایرانی آن، یک میلیون و 500 هزار تومان است و می‌تواند در سبد دارویی افراد قرار بگیرد.
به گفته این متخصص، مبتلایان از نوجوان تا سن‌های بالا هستند، آنها معمولاً از نظر جنسی فعال‌اند یا شرکای جنسی‌ای دارند که فعالیت زیادی در این زمینه دارند: «این ویروس در میان افراد متاهل هم زیاد است. در این زمینه تنها ازدواج کردن مهم نیست، تعهد به ازدواج اهمیت دارد.»