سیستم ایمنی خوب و سالم از ورود میکروب‌ها به بدن جلوگیری میکند و آن‌ها را می‌کشد و یا در صورت ورود به بدن، آسیب‌هایشان را محدود میکند. برای سالم نگه داشتن سیستم ایمنی بدن، به مقدار کافی بخوابید، فعالیت بدنی داشته باشید، غذاهای سالم بخورید، وزن خود را مدیریت کنید و از استرس دور بمانید.
ما را در اینستاگرام دنبال کنید!
سیستم ایمنی چیست؟
سیستم ایمنی بدن، شبکه بزرگی از اندام‌ها، پروتئین‌ها (آنتی بادی) و مواد شیمیایی است. این سیستم با هم کار میکند تا از فرد در برابر مهاجمان بیگانه مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها، انگل‌ها و قارچ‌ها که باعث عفونت و بیماری می‌شوند، محافظت کند.
سیستم ایمنی چگونه کار میکند؟
سیستم ایمنی سخت کار میکند تا فرد را سالم نگه دارد. وظیفه سیستم ایمنی این است که میکروب‌ها را از بدن دور نگه دارد، آن‌ها را از بین ببرد و یا در صورت ورودشان به بدن، آسیب آن‌ها را محدود کند. وقتی سیستم ایمنی به درستی کار میکند، می‌تواند تشخیص دهد کدام سلول‌ها متعلق به بدن شما هستند و کدام مواد برای بدن شما خارجی و بیگانه هستند. وقتی سیستم ایمنی فعال می‌شود به میکروب‌های مهاجم بیگانه که می‌توانند به فرد آسیب برسانند، حمله کرده و آن‌ها را از بین می‌برد. پس از آن که فرد در معرض میکروب‌ها قرار می‌گیرد، سیستم ایمنی درباره میکروب‌ها می‌آموزد و حافظه‌ی ایمنی ایجاد می‌شود. این بدین معنی است که بدن آنتی بادی هایی تولید میکند تا از فرد در برابر آن میکروب‌های خاص محافظت کند. نمونه‌ای از این مفهوم هنگامی رخ می‌دهد که فرد واکسن می‌زند. وقتی فرد واکسن می‌زند، سیستم ایمنی آنتی بادی هایی را علیه سلول‌های بیگانه موجود در واکسن ایجاد میکند و اگر فرد در آینده در معرض همان نوع از سلول‌های بیگانه قرار بگیرد، سیستم ایمنی به سرعت آن‌ها را به یاد آورده و شناسایی کرده و از بین می‌برد. گاهی اوقات پزشکان می‌توانند آنتی بیوتیک ها را برای کمک به سیستم ایمنی بدن در صورت بیماری تجویز کنند. اما آنتی بیوتیک ها فقط باکتری‌های خاصی را از بین می‌برند و روی ویروس‌ها تاثیری ندارند. مصرف بی‌رویه و بدون تجویز آنتی بیوتیک می‌تواند مقاومت آنتی بیوتیکی ایجاد کند. در صورتی که سیستم ایمنی بدن به درستی کار نکند و نتواند علیه سلول‌های بیگانه از بدن دفاع کند، مشکلی مانند عفونت ایجاد می‌شود. همچنین گاهی اوقات ممکن است سیستم ایمنی زمانی حمله کند که مهاجمی وجود ندارد و یا پس از کشته شدن مهاجم، حمله را متوقف نکند. این واکنش‌ها منجر به بیماری‌های خود ایمنی و واکنش‌های آلرژیک می‌شود.
سیستم ایمنی بدن شامل چه بخش‌هایی است؟
سیستم ایمنی بدن از مجموعه‌ای پیچیده از سلول‌ها و اندام‌ها ساخته شده است. همه آن‌ها با هم کار می‌کنند تا ازفرد در برابر میکروب‌های بیماری‌زا محافظت کنند و هنگام بیماری به بهبود کمک کنند. بخش‌های اصلی سیستم ایمنی بدن را در ادامه بررسی خواهیم کرد.
- گلبول‌های سفید: به عنوان ارتشی در برابر باکتری‌ها و ویروس‌های مضر خدمت می‌کنند. گلبول‌های سفید به دنبال میکروب‌ها، حمله و نابودی آن‌ها برای حفظ سلامت فرد هستند و در واقع بخش بسیار مهمی از سیستم ایمنی بدن هستند. بسیاری از انواع گلبول های سفید در سیستم ایمنی بدن وجود دارد. هر نوع از این سلول‌ها، یا در جریان خون و در سراسر بدن گردش میکند یا در بافت خاصی ساکن است و منتظر است تا وارد عمل شود. هر نوع سلولی ماموریت خاصی در سیستم دفاعی بدن دارد. هر کدام روش متفاوتی برای تشخیص مشکل، برقراری ارتباط با سایر سلول‌های تیم دفاعی و انجام وظایف خود دارند.
- غدد لنفاوی: این غدد کوچک میکروب‌ها را فیلتر کرده و از بین می برند تا نتوانند به سایر قسمت‌های بدن سرایت کنند و فرد را بیمار کنند. آن‌ها همچنین بخشی از سیستم لنفاوی بدن هستند. غدد لنفاوی حاوی سلول‌های ایمنی هستند که مهاجمان خارجی وارد شده به بدن را تجزیه و تحلیل می‌کنند. سپس آن‌ها لنفوسیت‌های خاص (گلبول‌های سفید خون) را فعال، تکثیر و ارسال می‌کنند تا با آن مهاجم خاص مبارزه کنند. صدها غدد لنفاوی در سراسر بدن از جمله در گردن، زیر بغل و کشاله ران وجود دارد. هنگامی که غدد لنفاوی متورم و حساس می‌شوند، در واقع نشانه‌ای از مبارزه بدن با عفونت‌ها هستند.
- طحال: طحال گلبول‌های سفید خون را ذخیره میکند که از بدن در برابر مهاجمان خارجی دفاع کنند. همچنین خون را فیلتر میکند و گلبول‌های قرمز قدیمی و آسیب دیده را از بین می‌برد.
- لوزه‌ها و آدنوئیدها: به دلیل اینکه در گلو و مجرای بینی قرار دارند، لوزه‌ها و آدنوئیدها می‌توانند مهاجمان خارجی (مثل باکتری‌ها یا ویروس‌ها) را به محض ورود به بدن به دام بیندازند. آن‌ها دارای سلول‌های ایمنی هستند و برای محافظت از فرد در برابر مهاجمان خارجی که باعث عفونت گلو و ریه می‌شوند، آنتی بادی تولید می‌کنند.
- غده تیموس: این اندام کوچک در بالای قفسه سینه و در زیر استخوان سینه قرار دارد. تیموس به بلوغ نوع خاصی از گلبول‌های سفید خون به نام لنفوسیت T کمک میکند. وظیفه خاص این سلول این است که یاد بگیرد یک مهاجم را بشناسد و به خاطر بسپارد تا دفعه بعد که با این مهاجم مواجه شد، حمله به سرعت انجام شود.
- مغز استخوان: سلول‌های بنیادی در مرکز اسفنجی استخوان‌های فرد به گلبول‌های قرمز، پلاسما و انواع گلبول‌های سفید و انواع دیگر سلول‌های ایمنی تبدیل می‌شوند. هر روزه میلیاردها سلول خونی جدید توسط مغز استخوان ساخته شده و وارد جریان خون می‌شود.
- پوست، غشاهای مخاطی و سایر دفاع‌های خط اول: پوست اولین خط دفاعی در پیشگیری و از بین بردن میکروب‌ها قبل از ورود به بدن است. پوست روغن تولید میکند و سایر سلول‌های محافظ سیستم ایمنی را ترشح میکند. غشاهای مخاطی قسمت‌های مختلف بدن مانند مجاری تنفسی، گوارشی، ادراری و تناسلی را پوشانده‌اند. این غشاها مخاط ترشح می‌کنند که سطوح را روان و مرطوب میکند. در مجاری تنفسی مخاط سبب گیر انداختن میکروب‌ها می‌شود و مژک‌ها که ساختارهای مو مانند هستند، این میکروب‌ها را از مجاری تنفسی خارج می‌کنند. موهای ریز بینی میکروب‌ها را می‌گیرند. آنزیم‌های موجود در عرق، اشک، بزاق و غشاهای مخاطی و همچنین ترشحات واژن همگی از بدن در برابر میکروب‌ها دفاع کرده و آن‌ها از بین می‌برند.
- معده و روده: اسید معده بسیاری از باکتری‌ها را بلافاصله پس از ورود به بدن از بین می برد. هر فرد همچنین دارای باکتری های مفید (خوب) در روده خود است که باکتری‌های مضر را از بین می‌برند.
بیشتر بدانید: فواید آنتی اکسیدان ها برای بدن!
چه اختلالات وشرایطی بر سیستم ایمنی بدن تاثیر می‌گذارد؟
بسیاری از کمبودها و اختلالات می توانند به سیستم ایمنی بدن آسیب بزنند و یا آن را مختل کنند. استفاده از بعضی داروها می‌تواند مبارزه با عفونت را برای بدن سخت کند. برخی از مشکلات سلامتی باعث می‌شوند که سیستم ایمنی بدن به سلول‌های سالم حمله کند یا محافظت از فرد در برابر میکروب‌های مضر را برای سیستم ایمنی سخت کند. برخی از این مشکلات که بر سیستم ایمنی تاثیر می‌گذارند را در ادامه بررسی می‌کنیم.
- آلرژی: هنگامی که بدن به یک ماده بی ضرر (مانند غذا یا گرده گل) بیش از حد واکنش نشان می‌دهد، سیستم ایمنی فعال می‌شود. بدن با ترشح هیستامین‌هایی که باعث علائم آلرژی می‌شوند، با محرک‌های آلرژی مبارزه میکند. واکنش‌های آلرژیک می‌توانند خفیف تا شدید باشند؛ شکل خفیف آن ممکن است مانند عطسه و گرفتگی بینی و شکل شدید آن مانند مشکلات تنفسی و حتی مرگ باشد. داروهای آنتی هیستامین می‌توانند به کاهش علائم کمک کنند.
- اختلالات خود ایمنی: این اختلالات زمانی رخ می‌دهند که سیستم ایمنی به اشتباه به سلول‌های سالم حمله میکند. لوپوس، دیابت، بیماری هاشیموتو و آرتریت روماتوئید نمونه‌هایی از بیماری‌های خودایمنی رایج هستند.
- اختلالات نقص ایمنی اولیه: این اختلالات ارثی هستند (در خانواده ها منتقل می شوند). بیش از 100 بیماری نقص ایمنی اولیه (PID) وجود دارد که مانع از عملکرد سیستم ایمنی بدن می‌شود.
- عفونت ها: HIV و مونونوکلئوز (مونو) عفونت‌های شناخته شده‌ای هستند که سیستم ایمنی را تضعیف می‌کنند. آن‌ها منجر به بیماری جدی می‌شوند.
- سرطان: انواع خاصی از سرطان مانند لوسمی، لنفوم و میلوما مستقیماً بر سیستم ایمنی بدن تأثیر می‌گذارد. این سرطان‌ها زمانی رخ می‌دهند که سلول‌های ایمنی به طور غیر قابل کنترلی تکثیر می‌شوند و رشد می‌کنند.
- سپسیس: سپسیس پاسخ قاطع سیستم ایمنی بدن به عفونت است. این باعث التهاب گسترده می‌شود. این مشکل باعث اتفاقاتی می‌شود که می‌تواند به آسیب اندام، نارسایی اندام و مرگ ختم شود.
- داروها: برخی داروها مانند کورتیکواستروئیدها می‌توانند سیستم ایمنی بدن را تضعیف کنند. معمولا پس از جراحی‌های پیوند عضو برای بیمار داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی مانند انواع کورتون‌ها تجویز می‌شود. این داروها به جلوگیری از پیوند ناموفق (رد پیوند) کمک می‌کنند. با این حال، این داروها خطر ابتلا به عفونت و بیماری را افزایش می‌دهند.
چگونه سیستم ایمنی را سالم نگه داریم؟
درست مانند بقیه بدن، سیستم ایمنی بدن شما برای قوی ماندن نیاز به تغذیه، استراحت و محیطی سالم دارد. برخی تغییرات سبک زندگی می تواند سیستم ایمنی بدن را تقویت کرده و به افراد در پیشگیری از بیماری کمک کند. برای اینکه سیستم ایمنی بدن به خوبی کار کند، رعایت موارد زیر می‌تواند مفید باشد.
- ترک سیگار
- کاهش وزن و حفظ توده بدنی سالم
- داشتن یک رژیم غذایی سالم غنی از میوه و سبزیجات
- پرهیز از مصرف مشروبات الکلی
- خواب کافی
- ورزش منظم
- شستن دست‌ها
- پرهیز از استرس
زیاد بیمار شدن نشانه مشکل در سیستم ایمنی است؟
اگر احساس می‌کنید همیشه بیمار هستید و یا تند تند مریض می‌شوید و علائمی دارید که هرگز از بین نمی‌روند باید به پزشک مراجعه کنید. برخی از علائمی می‌توانند نشانه یک بیماری خودایمنی باشند در ادامه ذکر شده است.
- خستگی یا احساس دائمی خستگی
- درد عضلات مخصوصا اگر با تب همراه باشد
- مشکل در تمرکز و توجه
- ریزش مو
- التهاب و قرمز شدن نقاط مختلف بدن
- سوزن سوزن شدن یا بی‌حس شدن انگشتان دست یا پا
منابع