ارتباط دیابت و کرونا ؛ توصیه‌های مهم به بیماران دیابتی در دوران قرنطینه
دیابت و کرونا (کووید-۱۹): تحلیل جامع ریسک‌ها، عوارض شدیدتر و راهنمای کامل پیشگیری و مدیریت برای افراد دیابتی
از زمان ظهور پاندمی کووید-۱۹، جامعه پزشکی و علمی به سرعت متوجه شد که برخی گروه‌ها در برابر این ویروس جدید آسیب‌پذیرتر هستند و در صورت ابتلا، با پیامدهای وخیم‌تری روبرو می‌شوند. در میان این گروه‌ها، افراد مبتلا به دیابت، به ویژه دیابت نوع دو، به عنوان یکی از پرخطرترین جمعیت‌ها شناسایی شدند. تحقیقات اولیه و داده‌های بالینی از سراسر جهان به طور مداوم نشان دادند که اگرچه افراد دیابتی لزوماً شانس بیشتری برای مبتلا شدن به ویروس سارس-کوو-۲ (SARS-CoV-2) ندارند، اما در صورت ابتلا، با ریسک بالاتری از بستری شدن در بیمارستان، نیاز به مراقبت‌های ویژه (ICU)، بروز سندرم دیسترس تنفسی حاد (ARDS) و متاسفانه، مرگ و میر مواجه هستند. این ارتباط قوی، سوالات متعددی را در مورد مکانیسم‌های دقیق تاثیر کرونا بر دیابت و دلایل این آسیب‌پذیری افزایش یافته، مطرح کرد. درک این تعامل پیچیده بین یک بیماری متابولیک مزمن مانند دیابت و یک عفونت ویروسی حاد، نه تنها برای مدیریت بهتر بیماران در طول پاندمی، بلکه برای تدوین استراتژی‌های پیشگیرانه و مراقبتی بلندمدت برای افراد دیابتی در مواجهه با هرگونه عفونت شدید، حیاتی است. این مقاله به صورت عمیق به بررسی جنبه‌های مختلف رابطه دیابت و کرونا، مکانیسم‌های پاتوفیزیولوژیک زمینه‌ای و ارائه راهکارهای عملی برای کاهش خطرات می‌پردازد.
چرا دیابت خطر عوارض شدید کووید-۱۹ را افزایش می‌دهد؟
آسیب‌پذیری بیشتر افراد دیابتی در برابر عوارض شدید کرونا ریشه در مجموعه‌ای از عوامل پیچیده و به هم پیوسته دارد که هم به خود بیماری دیابت و هم به پاسخ بدن به عفونت ویروسی مرتبط است. یکی از اصلی‌ترین دلایل، اختلال در عملکرد سیستم ایمنی است. قند خون بالا و کنترل نشده (هایپرگلیسمی) به طور مستقیم عملکرد سلول‌های ایمنی مانند نوتروفیل‌ها و ماکروفاژها را مختل می‌کند و توانایی آن‌ها را برای مبارزه موثر با پاتوژن‌ها کاهش می‌دهد. این وضعیت، که به آن نقص ایمنی اکتسابی می‌گویند، بدن فرد دیابتی را در پاکسازی ویروس ناکارآمدتر می‌کند و به ویروس اجازه تکثیر بیشتر و ایجاد آسیب گسترده‌تر را می‌دهد. دلیل دوم، وجود التهاب مزمن درجه پایین در بدن افراد مبتلا به دیابت است. دیابت، به ویژه دیابت نوع دو که اغلب با چاقی همراه است، یک حالت پیش‌التهابی (pro-inflammatory) در بدن ایجاد می‌کند. ویروس کرونا نیز به نوبه خود باعث ایجاد یک پاسخ التهابی شدید موسوم به “طوفان سایتوکاینی” می‌شود. در افراد دیابتی، این دو موج التهابی با هم ترکیب شده و یک واکنش ایمنی بیش از حد و مخرب را ایجاد می‌کنند که نه تنها به ریه‌ها، بلکه به سایر ارگان‌ها مانند قلب، کلیه‌ها و عروق خونی نیز آسیب جدی وارد می‌کند. علاوه بر این، ویروس سارس-کوو-۲ برای ورود به سلول‌های انسانی از گیرنده‌ای به نام ACE2 استفاده می‌کند که این گیرنده‌ها به وفور در سلول‌های ریه، قلب، کلیه و همچنین سلول‌های بتای پانکراس یافت می‌شوند. این امر می‌تواند به طور بالقوه به پانکراس آسیب رسانده و مدیریت قند خون را حتی دشوارتر کند. در نهایت، وجود بیماری‌های همراه (comorbidities) مانند بیماری‌های قلبی-عروقی، فشار خون بالا، چاقی و بیماری‌های کلیوی که در افراد دیابتی بسیار شایع است، بار کلی بیماری را افزایش داده و توانایی بدن برای مقابله با استرس ناشی از یک عفونت شدید را به شدت کاهش می‌دهد.
آیا تفاوتی بین تاثیر کرونا بر دیابت نوع یک و نوع دو وجود دارد؟
اگرچه هم افراد مبتلا به دیابت نوع یک و هم مبتلایان به دیابت نوع دو در معرض خطر بیشتری برای عوارض شدید کووید-۱۹ قرار دارند، داده‌های اپیدمیولوژیک و مشاهدات بالینی حاکی از آن است که این خطر برای افراد مبتلا به دیابت نوع دو به طور قابل توجهی بالاتر است. دلایل این تفاوت چندگانه است. اولاً، دیابت نوع دو به طور معمول در سنین بالاتر تشخیص داده می‌شود و سن بالا خود یک عامل خطر مستقل و بسیار قوی برای پیامدهای وخیم کرونا است. ثانیاً، بیماران مبتلا به دیابت نوع دو اغلب با مجموعه‌ای از مشکلات متابولیک دیگر که تحت عنوان “سندرم متابولیک” شناخته می‌شوند، دست و پنجه نرم می‌کنند. این مشکلات شامل چاقی (به ویژه چاقی شکمی)، فشار خون بالا، و دیس‌لیپیدمی (کلسترول و تری‌گلیسیرید بالا) است. هر یک از این شرایط به تنهایی یک عامل خطر برای کووید-۱۹ شدید محسوب می‌شوند و ترکیب آن‌ها با هم، این خطر را به صورت تصاعدی افزایش می‌دهد. همانطور که ذکر شد، چاقی و التهاب مزمن مرتبط با آن، زمینه را برای طوفان سایتوکاینی فراهم‌تر می‌کند. با این حال، این بدان معنا نیست که افراد مبتلا به دیابت نوع یک در امان هستند. هر فرد دیابتی، صرف نظر از نوع دیابت، در صورت کنترل نامناسب قند خون، در معرض خطر بالاتری قرار دارد. نوسانات شدید قند خون و دوره‌های هایپرگلیسمی، سیستم ایمنی را ضعیف کرده و بدن را مستعد عوارض می‌کند. به ویژه، خطر ابتلا به یک عارضه حاد و مرگبار به نام کتواسیدوز دیابتی (DKA) در بیماران مبتلا به دیابت نوع یک که به کرونا مبتلا می‌شوند، به شدت افزایش می‌یابد. بنابراین، پیام اصلی این است که اگرچه ریسک زمینه‌ای در بیماران دیابت نوع دو ممکن است به دلیل بیماری‌های همراه بیشتر باشد، اما کلید اصلی کاهش خطر برای هر دو گروه، دستیابی به کنترل قند خون مطلوب و پایدار است.
تفاوت کووید-۱۹ و آنفلوآنزای فصلی برای افراد دیابتی
بیماران دیابتی همواره در گروه پرخطر برای عوارض ناشی از آنفلوآنزای فصلی قرار داشته‌اند و تزریق سالانه واکسن آنفلوآنزا به این گروه قویاً توصیه می‌شود. با این حال، شواهد به دست آمده در طول پاندمی به وضوح نشان داد که کووید-۱۹ یک تهدید به مراتب جدی‌تر و خطرناک‌تر از آنفلوآنزای فصلی برای این جمعیت است. اگرچه هر دو بیماری ویروسی و تنفسی هستند، اما شدت بیماری، میزان سرایت و طیف عوارض ناشی از کووید-۱۹ به طور قابل توجهی گسترده‌تر و شدیدتر است. ویروس سارس-کوو-۲ نه تنها باعث ذات‌الریه شدید می‌شود، بلکه با ایجاد اختلالات انعقادی (افزایش خطر لخته شدن خون)، آسیب مستقیم به عضله قلب (میوکاردیت)، نارسایی حاد کلیه و آسیب‌های عصبی، یک بیماری چندارگانی (multisystem disease) محسوب می‌شود. این طیف وسیع عوارض در آنفلوآنزای فصلی کمتر دیده می‌شود. علاوه بر این، همانطور که قبلاً اشاره شد، پاسخ التهابی شدید و منحصر به فردی که کووید-۱۹ (طوفان سایتوکاینی) ایجاد می‌کند، در افراد دیابتی که از قبل یک حالت پیش‌التهابی دارند، بسیار مخرب‌تر عمل می‌کند. به همین دلیل، رعایت تمام نکات بهداشتی و پیشگیرانه که برای مقابله با بیماری‌های عفونی تنفسی توصیه می‌شود، از جمله شستشوی مکرر و دقیق دست‌ها با آب و صابون، حفظ فاصله فیزیکی، استفاده از ماسک در فضاهای بسته و شلوغ، و تهویه مناسب محیط، برای افراد دیابتی اهمیت دوچندان پیدا می‌کند. این اقدامات ساده اما حیاتی، خط اول دفاعی در برابر ویروسی است که می‌تواند برای این گروه از بیماران پیامدهای ویرانگری داشته باشد.
توصیه‌ها و نکات پیشگیرانه حیاتی برای بیماران دیابتی در برابر کرونا
با توجه به ریسک بالای عوارض شدید کووید-۱۹، افراد دیابتی باید یک رویکرد چندلایه و جامع برای پیشگیری و مدیریت خطر اتخاذ کنند. این رویکرد فراتر از توصیه‌های بهداشتی عمومی است و بر مدیریت دقیق بیماری زمینه‌ای متمرکز است. مهم‌ترین توصیه، تلاش برای کنترل بهینه قند خون است. داشتن قند خون در محدوده هدف (که توسط پزشک تعیین می‌شود)، قوی‌ترین سپر دفاعی در برابر عوارض عفونت است. این امر مستلزم پایبندی دقیق به رژیم دارویی (قرص‌ها یا انسولین)، پایش منظم قند خون در منزل، رعایت یک رژیم غذایی سالم و متعادل با تاکید بر کاهش کربوهیدرات‌های ساده و افزایش فیبر، و انجام فعالیت بدنی منظم در حد توان و در محیطی امن (مانند منزل) است. دوم، تکمیل واکسیناسیون علیه کووید-۱۹ و همچنین تزریق سالانه واکسن آنفلوآنزا و واکسن پنوموکوک (ذات‌الریه باکتریایی) مطابق با توصیه پزشک، امری ضروری و حیاتی است. واکسن‌ها به طور چشمگیری خطر ابتلا به بیماری شدید، بستری شدن و مرگ را کاهش می‌دهند. سوم، رعایت حداکثری پروتکل‌های بهداشتی است. این شامل اجتناب از حضور در مکان‌های شلوغ و تجمعات، استفاده از ماسک با کیفیت، شستشوی مکرر دست‌ها و حفظ فاصله اجتماعی است. بیماران دیابتی باید در این زمینه حتی محتاط‌تر از جمعیت عمومی عمل کنند. چهارم، مدیریت استرس و خواب کافی است. استرس مزمن و کمبود خواب هر دو می‌توانند با افزایش هورمون کورتیزول، باعث افزایش قند خون و تضعیف سیستم ایمنی شوند. تکنیک‌های آرام‌سازی، مدیتیشن و حفظ یک برنامه خواب منظم می‌تواند به تقویت دفاع بدن کمک کند. پنجم، داشتن یک “برنامه روز بیماری” (Sick-day plan) از قبل مشخص شده با هماهنگی پزشک است. این برنامه باید شامل اطلاعاتی در مورد چگونگی تنظیم دوز داروها، تعداد دفعات چک کردن قند خون و کتون ادرار (به ویژه برای بیماران نوع یک)، رژیم غذایی مناسب در دوران بیماری، و شرایطی که در آن باید فوراً با پزشک تماس گرفت یا به اورژانس مراجعه کرد، باشد. در نهایت، در صورت بروز هرگونه علائم مشکوک به کرونا (تب، سرفه، تنگی نفس، بدن درد)، بیماران دیابتی باید بدون تاخیر با پزشک خود تماس گرفته و برای انجام تست و دریافت راهنمایی‌های لازم اقدام کنند. تشخیص و مداخله زودهنگام می‌تواند تفاوت چشمگیری در نتیجه بیماری ایجاد کند.
علائم هشداردهنده که نیازمند مراجعه فوری به مراکز درمانی هستند
برای افراد دیابتی که به کووید-۱۹ مبتلا شده‌اند، تشخیص به موقع علائم خطر و مراجعه فوری به اورژانس می‌تواند نجات‌بخش باشد. علاوه بر علائم عمومی کرونا مانند تب، سرفه خشک و خستگی، برخی نشانه‌ها حاکی از وخامت اوضاع و نیاز به مداخله فوری پزشکی هستند. این علائم هشداردهنده عبارتند از: مشکل در تنفس یا تنگی نفس شدید: این مهم‌ترین علامت خطر است و نشان‌دهنده درگیری قابل توجه ریه‌ها و کاهش سطح اکسیژن خون است. هرگونه احساس کمبود هوا، تنفس سریع و سطحی یا ناتوانی در تمام کردن یک جمله باید جدی گرفته شود. احساس درد یا فشار مداوم در قفسه سینه: این علامت می‌تواند نشانه ذات‌الریه شدید، التهاب عضله قلب (میوکاردیت) یا حتی حمله قلبی باشد. کبودی لب‌ها یا صورت (سیانوز): این نشانه واضحی از کمبود شدید اکسیژن در خون (هیپوکسمی) است و یک اورژانس پزشکی محسوب می‌شود. ایجاد گیجی، خواب‌آلودگی شدید یا عدم توانایی در بیدار ماندن: این علائم می‌توانند نشان‌دهنده کاهش اکسیژن‌رسانی به مغز یا اختلالات شدید متابولیک باشند. علاوه بر این علائم عمومی، افراد دیابتی باید به علائم مرتبط با کنترل قند خون نیز بسیار حساس باشند. قند خون بسیار بالا که به دوزهای اصلاحی انسولین پاسخ نمی‌دهد، حالت تهوع و استفراغ مداوم (که می‌تواند منجر به کم‌آبی شدید شود)، و وجود کتون در ادرار یا خون (به ویژه در بیماران نوع یک)، همگی نشانه‌های خطرناکی هستند که می‌توانند به سمت کتواسیدوز دیابتی (DKA) یا حالت هایپراسمولار هایپرگلیسمیک (HHS) پیشرفت کنند و نیازمند بستری فوری در بیمارستان هستند.
